Over Stevia
Stevia wordt gepromoot als dé zoetstof vanuit de natuur. Hét alternatief voor suiker.” Het zou ook ideaal zijn, omdat het geen kcal bevat. Voor de echte zoetekauwen onder ons klinkt het als muziek in de oren: stevia is het perfecte alternatief voor suiker en kunstmatige zoetstoffen als aspartaam. Het ideale alternatief ten opzichte van “chemische zoetstoffen”, waar inmiddels iedereen bang voor is geworden. Nu hebben ze een “natuurlijke variant”. Dat verkoopt een stuk beter. Maar is het nog wel een natuurlijke zoetstof? En hoe gezond is Stevia nu echt? Is het wel echt het blaadje Stevia uit de natuur waarmee de producten gezoet worden? Of is het toch net iets anders?
Wat is Stevia precies ?
Stevia rebaudiana bertoni (in de volksmond honingkruid of Stevia genoemd) is een door de wind bestoven, meerjarige groenblijvende heester uit de composietenfamilie die van oorsprong uit subtropisch en tropisch Zuid- en Centraal-Amerika komt en komt nog in het wild voor op de hoogvlakte in het grensgebied tussen Brazilië en Paraguay. De plant wordt daar door de oorspronkelijke bewoners al eeuwenlang gebruikt als zoetmiddel in dranken als maté, medicinale drankjes en in kruidenextracten. Het is vele malen zoeter dan kristalsuiker en volledig calorieloos. Het zou zelfs gezond voor ons zijn, doordat het hoge bloeddruk en een hoog bloedsuikergehalte kan verlagen, het immuunsysteem kan versterken en het zou ook nog eens ontstekingsremmend zijn.
Tegenwoordig is er een steeds grotere vraag naar natuurlijke producten, en veel bedrijven, voedselproducenten, winkels, online shops, voedingsdeskundigen, en/of coaches etc. liften hier vrolijk op mee. Stevia mag echter nog niet in alle voedingsmiddelen worden gebruikt als ingrediënt. De EU heeft een lijst opgesteld met producten waarin het gebruik van stevia, oftewel E960, is toegestaan.”
Hoewel de naam tevens op de hele plant slaat, is het dit extract – ook wel steviolglycosiden genoemd – dat in reformwinkels en op internet wordt verkocht onder de naam stevia. Het wordt in toenemende mate gebruikt ter vervanging van suiker in verschillende soorten voedsel en drank.
Wetenschappelijke onderzoeken
Stevioside en rebaudioside A zijn de meest gebruikte steviolglycosiden en ze zijn beide wetenschappelijk onderzocht. De consument lijkt de voorkeur te geven aan de zoete smaak van rebaudioside A1, maar het is stevioside dat het gezondheidsprofijt zou opleveren. Amerikaanse onderzoekers hebben onlangs de effecten van stevioside bij gezonde en bij obese proefpersonen afgezet tegen de effecten van aspartaam en sucrose (gewone tafelsuiker). Daarbij werden de deelnemers in drie groepen verdeeld. Een kreeg vóór de lunch en het avondeten een tussendoortje met stevioside van 290 calorieën, een met aspartaam (290 calorieën) en een met sucrose (493 calorieën). Na afloop werd de totale voedselinname tijdens lunch en diner, alsmede het gevoel van honger of verzadiging gemeten. De onderzoekers constateerden dat de deelnemers significant minder calorieën binnenkregen via de met stevioside of aspartaam gezoete tussendoortjes (ten opzichte van sucrose), en dat ze dat later niet compenseerden door bij de lunch en het avondeten meer te eten. De verzadiging na afloop was in alle drie de gevallen gelijk. Daaruit valt af te leiden dat het gebruik van een suikervervanger in het dieet een goede manier is om minder calorieën te eten.
De meest interessante uitkomst van onderzoeken hierover was echter dat alleen stevioside zowel het bloedsuiker- als het insulinegehalte verlaagde, wat het tot een uitstekend middel maakt bij diabetes2. Extracten van S. rebaudiana worden sinds lange tijd in Zuid-Amerika gebruikt als medicijn bij diabetes3 en stevioside bleek in veel studies een positief effect te hebben op het glucosemetabolisme.
In een klinisch onderzoek van twaalf patiënten met diabetes type 2 kwam naar voren dat een standaard-testmaaltijd – verrijkt met één gram stevioside (met als controle één gram zetmeel) – het bloedsuikergehalte met 18 procent verlaagde. ‘Stevioside is nuttig voor de behandeling van type 2 diabetes’, zo luidde de conclusie van de onderzoekers. Deze studie – waarbij twee jaar lang drie maal daags een dosis van 500 mg werd gebruikt – wees uit dat stevioside bij hypertensiepatiënten niet alleen de bloeddruk verlaagde. Ook de kwaliteit van leven – gemeten aan de hand van een gestandaardiseerde vragenlijst – verbeterde.
Stevioside heeft ook een uitwerking op het cardiovasculair systeem (hart en bloedvaten). In een aantal dierstudies bleek dat het antihypertensief (bloeddrukverlagend) werkt. Daarop besloten wetenschappers uit Taiwan het middel uit te testen op mensen die leden aan hoge bloeddruk. Daarbij kregen 106 mannen en vrouwen in de leeftijd van 28 tot 75 drie maal per dag een capsule die ofwel 250 mg stevioside bevatte – een hoeveelheid zoetstof die normaal gesproken per dag wordt gebruikt – of een placebo. Zij werden een jaar lang maandelijks gevolgd. Na drie maanden waren in de steviosidegroep zowel de systolische als de diastolische waarde significant gedaald en dit effect hield het hele jaar aan. Er werden geen bijwerkingen gemeld.
Naast de gunstige effecten die al genoemd zijn, blijkt stevioside bij mensen ook ontstekingsremmend te werken, en een regulerend effect op het immuunsysteem te hebben.
Stevioside noch rebaudioside A tast het gebit aan – in tegenstelling tot suiker. Kanttekening : Omdat deze laatste conclusie alleen gebaseerd is op laboratorium- en dieronderzoek hoeft dit niet voor mensen te gelden.
Tegengeluiden
Een heel ander geluid kwam onlangs van een team wetenschappers, dat constateerde dat drie maanden gebruik van 250 mg stevioside drie maal daags geen effect had op bloeddruk en bloedsuiker bij patiënten met diabetes type 1 en 2, en evenmin op niet-diabetici met een normale tot lage bloeddruk. Dit zou kunnen betekenen dat stevioside alleen werkt bij abnormaal hoge bloeddruk- en bloedsuikerwaarden, al verklaart dat nog steeds niet het gebrek aan effect bij diabetici.
Voor rebaudioside A ligt het verhaal anders. Regelmatig gebruik van een dosis van 1000 mg/dag verlaagde noch het bloedsuikergehalte, noch de bloeddruk bij patiënten met diabetes type 2, zo toonde een studie van zestien weken aan. Uit een reageerbuisonderzoek van cellen uit de eilandjes van Langerhans van de alvleesklier van muizen, bleek dat de glycoside een positieve rol kan spelen bij de behandeling van diabetes type 210, maar in een onderzoek bij ratten met diabetes type 2 werd aangetoond dat rebaudioside A geen enkel positief effect had, terwijl dat voor steviodose wel was gevonden.
Hoe smaakt stevia?
“Stevia smaakt 200 tot 300 keer zoeter dan suiker. Suiker smaakt meteen zoet, bij stevia duurt dat even. Hoe meer suiker je door je yoghurt doet, hoe zoeter je yoghurt wordt. Bij stevia is dat niet zo. Als je er te veel stevia in doet, krijgt het een bittere, dropachtige bijsmaak. Aan verschillende producten waaraan op dit moment stevia wordt toegevoegd, wordt dan ook nog suiker toegevoegd om de bijsmaak te maskeren.”
Hoe gebruiken producten de positieve reputatie van Stevia?
Coca Cola zegt zelf dat Coca Cola Life is gezoet met ingrediënten van natuurlijke oorsprong. Ze gebruiken hiervoor ook de kleur groen als achtergrond van het label. Ze liften maximaal mee op de gezonde reputatie van Stevia.
Met ingrediënten van natuurlijke oorsprong bedoelen ze echter wel gewoon suiker en het extract van Stevia. Jawel, in een blikje Coca Cola Lite zit ook nog gewoon 22,5 gram suiker. Daarnaast gebruiken ze ook Steviolglycosiden heet, wat dus heel iets anders is dan het blaadje van de natuurlijke Stevia plantje. Steviolglycosiden heeft nogal een aparte bittere nasmaak, daarom vinden fabrikanten het moeilijk om iets te maken met alleen maar het extract uit Stevia. De smaak is niet te vergelijken met suiker. Dat is ook zeker de reden geweest van Coca Cola om naast Steviolglycosiden ook nog suiker toe te voegen. Dat maskeert die bittere nasmaak. Op die manier zitten er wel minder kcal in het product, maar behouden ze toch wat van hun originele smaak.
Belangrijk verschil tussen Stevia of extract van / zoetstof uit Stevia
Zo is er ook een wezenlijk verschil tussen het blaadje van de Stevia plant en het extract dat Steviolglycosiden heet. Dat zijn twee compleet verschillende producten. Het extract van Stevia is Steviolglycosiden (E960). Productenten mogen ook niet zeggen “gezoet met Stevia”, want dat zou suggereren dat het gezoet is met een het blaadje en dat is niet zo. Stevia is dus wat anders dan de “zoetstof UIT Stevia”. Waarom “UIT” met hoofdletters? Simpelweg omdat er een verschil is tussen het blaadje van het plantje en het extract. Er komen nu steeds meer producten op de markt die zijn gezoet met een extract van Stevia. Daarvan wordt bijvoorbeeld gezegd:
- is gezoet met ingrediënten van natuurlijke oorsprong
- zoetstoffen uit stevia
Dan moeten er eigenlijk al alarmbellen afgaan bij je. Het is dus niet “gezoet met Stevia”. Het wordt “gezoet met een EXTRACT uit Stevia”.
Stevia of extract uit Stevia.
Is er dan een verschil? Jazeker! Cocaïne is ook een product van natuurlijke oorsprong. Dat maak je namelijk uit cocabladeren. Cocabladeren zijn toch echt iets heel anders dan cocaïne. Van cocabladeren kun je thee zetten of je kunt er op kauwen. Door het kauwen van coca neemt het uithoudingsvermogen toe, verbetert de ademhaling en de zuurstofwisseling, en wordt het verbruik van glucose gereguleerd. Onderzoekers van Harvard University vonden dat cocablad een grote hoeveelheid kalk, ijzer, en vitamines bevat, waaronder zeer veel vitamine C. Uit cocablad kan echter ook cocaïne worden gesynthetiseerd. Dat doet toch echt iets heel anders met je lichaam. Wanneer je dus iets uit zijn natuurlijke matrix haalt, verandert het effect op je lichaam.
Diverse waarschuwingen over gebruik Stevia
In de media is er al diverse waarschuwingen geplaatst over het gebruik van Stevia. Hieronder een aantal voorbeelden :
- De meeste bekende bijwerkingen na gebruik van Stevia zijn een opgeblazen gevoel en misselijkheid
- Mensen die medicatie nemen om hun bloeddruk te reguleren, mogen Stevia alleen in samenspraak met hun arts gebruiken wegens gevaar voor hypotensie of hypoglysemie (te lage bloeddruk of te lage bloedsuikerspiegel).
Is Stevia nu wel of niet een veilig middel?
“Of stevia bijvoorbeeld veiliger is dan aspartaam is lastig te beoordelen. Beide zoetstoffen zijn goedgekeurd door de European Food Safety Authority (EFSA). De EFSA heeft beide stoffen zorgvuldig bekeken en veilig bevonden. Volgens de nieuwste wetenschapsopvatting van de Europese Voedingsveiligheid Autoriteit hebben recente toxicologische testen aangetoond ‘dat steviolglycosiden niet toxisch zijn voor de genen, geen kanker veroorzaken en niet in verband worden gebracht met voortplantings- en ontwikkelingsstoornissen’. Mits het onder juiste randvoorwaarden wordt gebruikt en dat er niet te veel van wordt gebruikt. De EFSA blijft ook in de toekomst de veiligheid van deze zoetstoffen onderzoeken en monitoren.” Klinkt acceptabel niet ? Echter…. er is een addertje onder het gras.
Steviolglycosiden (E960) vs Aspartaam (E951)
Aspartaam heeft een hele slechte naam gekregen. Stevia heeft een veel betere reputatie en dat is ook dé reden dat heel veel producten overstappen op het extract uit Stevia. Laten we even verder kijken dan de reputatie van die twee. Aspartaam heeft het E-nummer E951. De Aanvaardbare Dagelijkse Inname (ADI) van is op basis van advies van de European Food Safety Authority (EFSA) vastgesteld op 40 mg/kg lichaamsgewicht. De ADI van Steviolglycosiden is volgens dezelfde advies van de EFSA vastgesteld op 4 mg/kg lichaamsgewicht. De EFSA geeft dus aan dat je van het extract van Stevia 10x minder per dag mag hebben vergeleken bij Aspartaam. In dezelfde hoeveelheid is Steviolglycosiden schadelijker vergeleken bij Aspartaam.
Hebben we nu wel of geen baat bij Stevia ?
Of onze gezondheid er nu wel of geen baat heeft bij stevia is één vraag. De belangrijkste vraag is echter hoe veilig dit is als calorievrije vervanger van suiker. Door de al langer bestaande discussie over zoetstoffen als aspartaam en saccharine en hun mogelijke relatie met kanker, denken velen dat suiker wellicht het minste van alle kwaden is. Is stevia dan echt een betere keus?
Ook in dit geval is niet iedereen overtuigd van de veiligheid, ondanks het feit dat stevia een natuurlijk middel is. In sommige landen is het daarom verboden. Ook in Nederland mocht stevia lange tijd niet oraal worden gebruikt. De voornaamste zorg – die voortkomt uit vroeger dieronderzoek met een metaboliet (stofwisselingsproduct) van stevia – is dat het kanker, DNA-schade en vruchtbaarheidsproblemen veroorzaakt. Toch hebben meerdere wetenschappelijke studies de veiligheid aangetoond. Een ‘kritische analyse’ uit de VS vermeldt dat ‘noch stevioside, noch een derivaat daarvan bij inname een risicofactor vormt voor genetische schade’. Een andere analyse concludeerde dat stevioside ‘een lage giftigheidsgraad’ heeft en dat het veilig is bij gebruik als zoetstof. Ook rebaudioside A blijkt niet giftig, zelfs bij hoge doseringen.
Maar eventuele schadelijke effecten op de lange termijn zijn nog steeds onbekend, al is er tot op heden geen enkel klinisch onderzoek dat daarop duidt, afgezien van wat kleine bijwerkingen als duizeligheid en misselijkheid. Het feit dat stevia al tientallen jaren zonder enige noemenswaardige bijwerking wordt gebruikt in onder meer Japan wordt door sommigen als voldoende bewijs voor de veiligheid gezien.